Depresja to poważne zaburzenie psychiczne charakteryzujące się trwałym obniżeniem nastroju, utratą zainteresowań oraz zmniejszoną zdolnością do odczuwania przyjemności. Objawy depresji obejmują uczucie smutku, beznadziejności, zmęczenia, problemy ze snem, zaburzenia apetytu oraz trudności z koncentracją. Rozpoznanie depresji opiera się na kryteriach diagnostycznych uwzględniających nasilenie i czas trwania objawów.
W Polsce rozróżnia się kilka rodzajów depresji:
W polskich aptekach dostępnych jest szeroki wybór leków przeciwdepresyjnych na receptę. Najczęściej stosowanymi grupami są inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) takie jak Sertralin, Escitalopram czy Fluoksetyna. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, choć starszej generacji, nadal znajdują zastosowanie w terapii niektórych pacjentów. Inhibitory MAO stosuje się rzadziej ze względu na interakcje z pożywieniem i innymi lekami.
Do popularnych preparatów należą także inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) jak Venlafaxin czy Duloksetyna, które wykazują skuteczność w leczeniu zarówno depresji, jak i zaburzeń lękowych.
Antydepresanty działają poprzez wpływ na neurotransmitery w mózgu, głównie serotoninę, noradrenalinę i dopaminę. Pełny efekt terapeutyczny zwykle pojawia się po 4-6 tygodniach regularnego stosowania. Ważne jest systematyczne monitorowanie terapii przez lekarza psychiatrę, szczególnie w pierwszych tygodniach leczenia, gdy może wystąpić przejściowe nasilenie myśli samobójczych, zwłaszcza u młodych pacjentów.
Zaburzenia lękowe stanowią grupę schorzeń psychicznych charakteryzujących się nadmiernym, nieuzasadnionym lękiem wpływającym na codzienne funkcjonowanie. Zaburzenie lękowe uogólnione obejmuje przewlekły, nadmierny niepokój dotyczący różnych sytuacji życiowych. Zaburzenie paniki charakteryzuje się występowaniem nagłych, intensywnych ataków lęku z objawami somatycznymi jak uczucie duszności, kołatanie serca czy zawroty głowy.
Fobie społeczne dotyczą lęku przed oceną społeczną, podczas gdy fobie specyficzne związane są z konkretymi obiektami lub sytuacjami. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne łączy się z natrętnymi myślami i kompulsywnymi zachowaniami mającymi na celu redukcję lęku.
W Polsce podstawową grupę leków przeciwlękowych stanowią benzodiazepiny, dostępne wyłącznie na receptę. Preparaty takie jak Lorazepam czy Alprazolam działają szybko, ale ze względu na ryzyko uzależnienia stosuje się je krótkotrwale. Buspiron stanowi alternatywę o mniejszym potencjale uzależniającym, choć jego działanie jest wolniejsze.
Wśród preparatów dostępnych bez recepty znajdują się leki ziołowe zawierające:
W długotrwałym leczeniu zaburzeń lękowych często wykorzystuje się także niektóre antydepresanty z grupy SSRI, które wykazują skuteczność przeciwlękową.
Zaburzenia snu stanowią powszechny problem zdrowotny dotykający coraz większą liczbę Polaków. Bezsenność przewlekła, trwająca dłużej niż miesiąc, może być związana z chorobami somatycznymi, zaburzeniami psychicznymi lub przewlekłym stresem. Bezsenność ostra natomiast zazwyczaj pojawia się w reakcji na konkretne wydarzenia życiowe i trwa krócej niż miesiąc.
Zaburzenia rytmu dobowego często występują u osób pracujących na zmiany, podróżujących między strefami czasowymi lub nadmiernie korzystających z urządzeń elektronicznych przed snem. Stres chroniczny znacząco wpływa na jakość snu, powodując trudności w zasypianiu, częste przebudzenia nocne oraz uczucie niewypoczęcia po przebudzeniu.
W aptekach dostępne są różne kategorie preparatów wspomagających sen:
Przy stosowaniu środków nasennych kluczowe jest przestrzeganie dawkowania i unikanie długotrwałego używania bez konsultacji z lekarzem.
Zaburzenia psychotyczne charakteryzują się utratą kontaktu z rzeczywistością i występowaniem objawów pozytywnych oraz negatywnych. Objawy pozytywne to urojenia, halucynacje, dezorganizacja myślenia i zachowania. Objawy negatywne obejmują ograniczenie ekspresji emocjonalnej, zmniejszoną motywację, wycofanie społeczne i problemy z koncentracją.
Schizofrenia jest najczęstszym zaburzeniem psychotycznym, dotykającym około 1% populacji. Zaburzenia schizoafektywne łączą objawy schizofrenii z epizodami nastroju. Psychozy organiczne mogą być wywołane przez choroby neurologiczne, infekcje, zatrucia lub działania niepożądane leków.
Farmakoterapia zaburzeń psychotycznych opiera się na lekach przeciwpsychotycznych dostępnych wyłącznie na receptę. Neuroleptyki klasyczne, takie jak Haloperidol czy Chlorpromazyna, skutecznie kontrolują objawy pozytywne, ale mogą powodować działania niepożądane związane z układem pozapiramidowym.
Atypowe leki przeciwpsychotyczne, w tym Risperidon, Olanzapina czy Aripiprazol, charakteryzują się lepszym profilem bezpieczeństwa i skutecznością w leczeniu objawów negatywnych. Konieczny jest regulatorny monitoring parametrów metabolicznych, masy ciała i funkcji wątroby podczas terapii. Regularne przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza jest kluczowe dla utrzymania stabilizacji choroby i zapobiegania nawrotom.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi to zaburzenie neurorozwojowe, które dotyka około 5% populacji dziecięcej i 2,5% dorosłych w Polsce. ADHD charakteryzuje się trzema głównymi grupami objawów: nieuwagą, nadpobudliwością oraz impulsywością. U dzieci objawy obejmują trudności w koncentracji, niespokojność ruchową i problemy z kontrolą zachowania. U dorosłych ADHD może manifestować się jako problemy organizacyjne, trudności w zarządzaniu czasem oraz niestabilność emocjonalna. Diagnostyka opiera się na kryteriach DSM-5 i wymaga obserwacji objawów przez co najmniej 6 miesięcy w różnych środowiskach.
Terapia farmakologiczna ADHD w Polsce obejmuje kilka grup leków:
Wybór odpowiedniego leku zależy od wieku pacjenta, nasilenia objawów oraz obecności chorób współistniejących. Leczenie wymaga regularnego monitorowania przez specjalistę psychiatrę lub neurologa.
Farmaceuta odgrywa kluczową rolę w kompleksowej opiece nad pacjentami z chorobami psychicznymi. Zadania obejmują edukację pacjentów o właściwym stosowaniu leków psychotropowych, wyjaśnianie mechanizmu działania oraz potencjalnych działań niepożądanych. Ważnym elementem jest monitorowanie możliwych interakcji między lekami psychotropowymi a innymi preparatami oraz wspieranie pacjentów w przestrzeganiu zaleceń terapeutycznych, co ma kluczowe znaczenie dla skuteczności leczenia.
Suplementacja może stanowić wartościowe wsparcie w terapii chorób psychicznych. Kwasy omega-3, szczególnie EPA i DHA, wykazują właściwości neuroprotekcyjne i mogą wspierać stabilność nastroju. Witaminy z grupy B, zwłaszcza B6, B12 i kwas foliowy, są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Magnez wpływa na regulację stresu i jakość snu, podczas gdy cynk uczestniczy w neurotransmisji. Coraz więcej badań wskazuje również na rolę probiotyków w osi jelito-mózg dla zdrowia psychicznego.
Bezpieczeństwo terapii lekami psychotropowymi wymaga szczególnej uwagi. Pacjenci powinni być świadomi przeciwwskazań, takich jak ciąża, choroby serca czy epilepsja. Typowe działania niepożądane mogą obejmować senność, suchość w ustach czy zmiany masy ciała. Natychmiastowy kontakt z lekarzem jest konieczny w przypadku myśli samobójczych, drastycznych zmian nastroju lub ciężkich reakcji alergicznych.
